Эх сурвалж:"ӨДРИЙН СОНИН",  Б.АМАРТҮВШИН

УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан намын дарга С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн өдөр болж өнгөрлөө. Ардчилсан Үндсэн хуультай болсноос хойш 28 жил өнгөрчээ. Эндээс ярилцлагаа эхлэе...

-Ардчилсан хувьсгалын 30 жилийн түүхэн дэх томоохон үйл явдлуудын нэг нь Ардчилсан Үндсэн хуулийг баталсан явдал байсан. Тухайн үед Ардын их хурал гэх 400 гаруй депутаттай том парламент 70 гаруй хоног тасралтгүй хуралдаж, нэлээд эрсдэл хүлээж байж, ардчилсан Үндсэн хуулийг баталж байлаа. Би энэ хуулийг туйлын төгс төгөлдөр сайн хууль гэж хэлэхгүй. Гэхдээ өнгөрсөн 28 жил Монголын улс төр, нийгэм, эдийн засаг гээд бүхий л салбарт ардчилсан Үндсэн хууль өөрийнхөө гүн гүнзгий ул мөрийг үлдээж чадсан. Социалист тогтолцооноос өнөөдрийн зах зээлийн эдийн засаг, хүний эрх, эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг бий болгож, нийгмийн бүтцийг бий болгож, эрх зүйн зохицуулалтыг гол хийсэн зүйл нь энэ Ардчилсан Үндсэн хууль. Энэ Үндсэн хуулийн ач холбогдлыг үнэлж баршгүй. Яалт ч үгүй Монгол Улс бол тусгаар тогтносон ардчилсан орон гэдгээ энэ хуулиар баталгаажуулсан.

-Энэ удаагийн парламент Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа. Та энэ шинээр батлагдсан Үндсэн хуулийг хэрхэн хардаг вэ?

-Би энэ нэмэлт, өөрчлөлтийг туйлын сайн өөрчлөлт гэж харахгүй байгаа. Яахав өөрчлөлт оруулахын тулд хийсэн өөрчлөлт гэж хэлбэл нээх буруудахгүй байх. Анхны төсөл нь орж ирж байхад авч болохоор хэд хэдэн заалтууд байсан. Бүгдийг нь унагааж, хассан. Энэ нэмэлт, өөрчлөлтөөр үндсэндээ ерөнхий сайдын эрх мэдлийг өргөжүүллээ. Өөр шинэ соргог, реформын хэмжээнд өөрчлөлт хийх хэмжээнд Үндсэн хуулийн өөрчлөлт хийж чадсангүй.

-Иргэдийн тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг төрөөс нэг удаа төлөх хуулийг баталлаа. Ардчилсан нам бол хувь хүний эрх чөлөө, хуулийн засаглал, чөлөөт зах зээл, иргэний нийгмийн зарчимд суурилсан тогтвортой хөгжлийн төлөөх баруун төвийн нам шүү дээ. Тэгэхээр энэ асуудал дээр сөрөг хүчний зүгээс эсэргүүцсэн өнцгөөр хандах байсан юм биш үү?

-Би бол байр сууриа хэлсэн шүү дээ. Зээлийг тэглэхээс өөр маш олон хувилбар байсан. Нэгдүгээрт, ахмадын тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэгдүүлэх, тэтгэврийн доод хэмжээг тогтоох, зээлийн хүүг тэглэх гэх мэт. Аль нь ч байсан энэ бол нөгөөх халамжийн нэг хэлбэр шүү дээ. Өөр хувилбараар явсан бол илүү оновчтой байсан байх.  Хоёрдугаарт, өдгөө ямарваа нэг зүйлийг угаар нь тайраад хаячихаж болдоггүй. Аливаа юмыг үе шаттай хэрэгжүүлж байж, тодорхой үр дүнд хүрдэг. Үүнтэй адилхан нийгмийн хүнд нөхцөлд, тэр дундаа нийгмийн хамгийн эмзэг хэсэг болох ахмад настнуудын тэтгэвэр тэтгэмжтэй холбоотой асуудал дээр болгоомжтой хандах ёстой.

-Та Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд байсан хүн. Тэтгэврийн зээлийг тэглэх асуудлыг хэрхэн харж байгаа вэ?

-Нийгмийн хамгааллын асуудал бол хамаагүй оролдож, популист маягаар хандаж болдог сэдэв биш. Тиймээс үүнийг маш сайн судалж, тооцож, бодож, эдийн засгийнхаа бодит нөхцлийг зөв судалж, ахмадуудынхаа эрх ашгийг зөв тооцоолж шийдэх ёстой. Би тэтгэврийн зээлийг тэглэх асуудлаар өөрийн байр суурийг илэрхийлсэн. 2017 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиж байхад Ардчилсан нам иргэдийн оюутны зээл, цалингийн зээл, тэтгэврийн зээл гээд маш олон зээлийг хөнгөвчлөх буюу тэглэх захиа, даалгаврыг өгч байсан. Энэ захиа даалгаврыг хэрэгжүүлэх ажлын нэг хэсэг гэж харж, халамж талаасаа биш Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хувьд хийж болох хувилбар юм уу гэж дэмжиж байр сууриа илэрхийлсэн. Одоо ч тэр байр сууриндаа хэвээрээ байгаа.

-Тэтгэврийн зээлийг тэглэх процессийг хэрхэн харж байгаа вэ. Иргэдийг ялгаварлан гадуурхаж байна гэж ярих юм?

-Эрх баригчдын гаргаж байгаа үйлдэл нь буруу явчих вуу даа гэж харж байна. Нэг хэсгийнх нь зургаан сар хүртэлх зээлийг нь чөлөөлөөд нэг хэсэгт нь ганцхан сая төгрөгийн ваучер 2021 оны тавдугаар сард олгохоор болсон. Энэ бол Үндсэн хуулийн талаас аваад үзсэн ч илт тэгш бус хандаж буй хэрэг л дээ. Өнөөдөр зээл авсан нь хожоод, давуу эрх эдэлж зээлээ тэгүүлж, зээл аваагүй, өөрийнхөө тэтгэвэр тэтгэмжийг амьжиргаандаа зөв тооцож, хүргээд явж байсан хэсэг нь хохироод үлдэх ийм нөхцөл үүсчихлээ гэж харж байна. Үүнийг төр эргэж харах ёстой. Би зөвхөн тэгшитгэх гэдэг утгаар нь ярих гээд байгаа юм биш. Тэтгэврийн 400 орчим мянган иргэнээ алагчилж болохгүй. Эдгээр иргэдийн хувьд бол Салхитын мөнгөний ордыг эргэлтэд оруулах замаар бонд босгож, тэрнээсээ эх үүсвэрээ бий болгож, тэтгэврийг тэглэх гэж байгаа бол ямар нэг алагчлалгүйгээр бүгдэд нь тэгш хүртээх энэ зарчим уг нь зөв байсан юм. Нэг талдаа харахад нийгмийн халамжийн асуудал яригдаад байгаа мэт боловч нөгөө талдаа хүний эрхийн асуудал яригдаад байгаа байхгүй юу. Нэг хэсэг нь төрийн бодлогоос хожиж байдаг. Нөгөө хэсэг нь төрийн бодлогоос болж, хохирч байж болохгүй. Манай намын үзэл баримтлал бол хувь хүний эрх чөлөө, хувийн өмчийг дээдэлсэн баруун төвийн үзэл баримтлалтай нам шүү дээ. Хувь хүний эрх чөлөө гэдэгт төрөөс явуулж байгаа аливаа дэмжлэгт бусдын адил тэгш хамрагдах эрхтэй.

-МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх 2020 оны сонгуульд нэр дэвшиж байгаа гишүүдээсээ хандив авахгүй гэж мэдэгдлээ. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Дэлхий дээр, ямар ч улс оронд улс төрийн нам мөнгө, санхүүгүй сонгуульд орно гэж байдаггүй юм аа. Энэ бол дэлхийд байхгүй үзэгдэл. Эрх барьж байгаа намын дарга, Монгол Улсын Ерөнхий сайд ийм мэдэгдэл хийсэн нь өөртөө байгаа эрх мэдэл, хөрөнгө мөнгө, давуу талдаа хэт эрдэж, бардсан хүний үг гэж харж байгаа. Нэг үгээр эд нар нэр дэвшигчдээсээ ямар нэгэн хөрөнгө, хандив, татвар босгохгүйгээр төсөв, төрийн мөнгөөр бид сонгуульд оролцоно гэж зарлаж байгаагаас ялгаагүй. Зүгээр л утга агаар нэг. Шинэ баян цээж баян гэж ярьдаг. Шинэ баяны дүр төрхөөр “Бид нарт нэр дэвшигчдээсээ тав, арван төгрөг аваад байх шаардлага алга. Тэртээ тэргүй бид нарт хэдэн зуун тэрбумаараа хангалттай мөнгө байна. Тийм болохоор бид нэг ч төгрөг авахгүй” гэж хэлж байна л даа. Нөгөө талдаа ард түмнээ доромжилж байна. Бид нар хэн нэгэн нэр дэвшигчид ямар нэгэн хариуцлага үүрүүлэхгүйгээр та нарын татварын мөнгөөр бид нар сонгуульд орно гэж зарласантай адилхан.

-Уг нь хандив гэдэг улс төрийн намуудын хувьд эрүүл үзэгдэл биз дээ?

-Манай нам нэр дэвшигчдээсээ хандив авна гэдгээ мэдэгдсэн. 100 сая төгрөг босгож чадахгүй бол УИХ-д нэр дэвшээд яах юм бэ. Яахав мөнгөгүй сонгууль хийж болох л байх. Гэхдээ Сонгуульд оролцох урсгал зардал гэдэг зүйл бий. Машин бензинээр явна, тэр олон байшингуудад нь ус, тог, халаалт хэрэгтэй. Намын аппаратын цалин гээд л мөнгө зайлшгүй хэрэг болно шүү дээ. Улс төр гэдэг мөнгө. Тэр мөнгөө энэ олон орд болон ЖДҮ, 60 тэрбум, хөдөлмөр эрхлэлтийн сангийн мөнгө, концесс гээд авлигаар бид бүрдүүлчихсэн гээд байгаа юм уу. Ямар ч нам хандив цуглуулдаг. Бид тэр хандиваа ил тод зарласан. Энэ бол эрүүл үзэгдэл. Энэ мэдэгдэлтэй холбоотойгоор МАН-ын сонгуульд оролцсон зардал мөнгийг төр, ялангуяа Сонгуулийн ерөнхий хороо, аудитын байгууллага маш нарийн хяналт тавих ёстой гэж харж байгаа. 

-Ардчилсан нам нэр дэвшигчдээ ямар шалгуураар сонгон шалгаруулах вэ?

-Нэр дэвшихээ илэрхийлсэн горилогчид маань тодроод явж байгаа. Эдгээр хүмүүст, тодорхой хугацаанд үйл ажиллагааны хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан. Гэрээнд заасан тодорхой үүргүүд байгаа. Сонгуулийн хуулиар нэр дэвшигчдийн хугацаа ойртсон өдөр гэрээгээ дүгнэнэ. Манай намын үндсэн дүрмээр Сонгон шалгаруулах хороо гэж Үндэсний бодлогын хорооны дэргэд байгууллага байдаг юм. Сонгон шалгаруулах хороо, төв намын эрхлэх газар хамтраад горилогчид буюу нэр дэвшихээ илэрхийлсэн гишүүдтэй байгуулсан гэрээгээ дүгнэнэ. Хувь хүний боловсрол мэдлэг, давуу тал, улс төрчийн хувьд рэйтингийн үзүүлэлт гээд хэд хэдэн зүйл харж байж сонгон шалгаруулах хороо нэрсээ гаргана. Тэр нэрсийг би намын даргын хувьд хянана. Ингээд Үндэсний бодлогын хороо хуулиараа шийдвэрээ гаргана даа.