Тариаланчид тогтоол болон хөтөлбөрт саналаа дайлаа
Сэлэнгэ аймгийн иргэдийг “хамгийн ажилсаг” гэх нь ч бий. Яагаад гэхээр жилийн дөрвөн улиралд Монгол Улсын иргэдийн хүнсний хэрэгцээг хангах ажилд гар бие оролцож байгаа.
Тэр ч үүднээс тэдэнд амрах цаг олддоггүй гэхэд болно. Гэхдээ болж бүтэх ажил байх ч мөн л өмнө нь тулгамдсан асуудал бий гэдгийг УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат болон УИХ-ын гишүүн Ж.Эрдэнэбат нарыг тариалан эрхлэгчидтэй уулзахад хэлж байлаа.
УИХ-ын намрын чуулганаар “Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн тогтвортой хөгжлийг хангах тухай” Улсын их хурлын тогтоолыг хэлэлцэхээр болсон. Энэ дагуу ч холбогдох яамнаас дунд, урт хугацааны бодлогыг боловсруулжээ.
Өөрөөр хэлбэл, ирэх жилүүдэд салбар яамнаас газар тариалангийн тогтвортой хөгжлийг хэрхэн харж байгаа талаар хөтөлбөр боловсруулсан тухайгаа ҮХААЯ-ны Газар тариалангийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Ц.Ренчинсэнгээ “Газар тариалангийн тогтвортой хөгжил” хөтөлбөрийн төслийг танилцуулсан юм.
Энэ хөтөлбөрийн тухайд “Атрын гуравдугаар аян”-ы үргэлжлэл болж явахаас гадна хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрчимтэй хөгжих ёстой гэсэн суурь үндэслэл дээр боловсруулагджээ. Уг хөтөлбөр нь гурван үе шаттай бөгөөд долоон зорилтын хүрээнд 47 арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр боловсруулагдсан байна.
2014-2016 онд газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэн хөгжүүлэх, 2017-2020 онд энэ салбарт импортыг орлох экспортыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр, 2021-2024 онд энэ салбар хэлбэрлэлтгүй тогтвортой хөгжих хөтөлбөр юм байна. 2013 онд улсын хэмжээнд 291.9 мянган га-д үр тариа. Үүнээс 275 мянган га-д буудай, 15.2 мянган га-д төмс, 8.1 мянган га-д хүнсний ногоо, 11.9 мянган га-д малын тэжээл, 79.4 мянган га-д тосны ургамал тариалсан байна.
Үр сортын шинэчлэл байхгүйгээс болц гүйцэхээс үүдэн хяруу цасанд даруулах аюул нүүрлэсээр байна.
Энэ нь улсын нийт хэрэгцээний 50-иас илүү хувийг хангаж байгаа ч тариаланчдад тулгарч байгаа бэрхшээлийн хувьд олон жил атаршсан газар, хөрсний үржил шимийн доройтол тэдний санааг зовоож буй ажээ. Үүнээс гадна хөрсний элэгдэл, хөрсөнд агуулагдах эрдсийн хэмжээ буурч дутагдалд орсон. Үр сортын шинэчлэл байхгүйгээс болц гүйцэхээс үүдэн хяруу цасанд даруулах аюул нүүрлэсээр байна. Мөн техникийн хангамж муу, 20-30 жилийн насжилттай техник хэрэглэж байгаа нь зардал өндөр, бүтээмж тааруу байгаа ажээ.
Мөн үтрэм агуулах, элеватор гэх мэт бэрхшээлтэй зүйл олон байгаа нь төрөөс дэмжлэг авахгүй бол энэ салбар одоо байгаа хэмжээнээсээ унах аюул нүүрлэж байгааг тариаланчид хэлж байлаа. Үүнээс гадна боруулалтын тогтолцоо бүрдээгүй.
Тариалан эрхлэгчдийн мэдлэг туршлага тааруу байгаа нь тариалангаа байгальд даатгах асуудал хэвээр байгааг хэлж байлаа. Тариаланчдын хувьд тариалангийн даатгалын асуудал, тариаланчдын нийгмийн амьдралыг сайжруулах, бордооны үйлдвэрлэлийг дотооддоо байгуулах бололцоо бий гэдэг саналыг дээрх УИХ-ын тогтоолын төсөл болон урт хугацааны төсөлд тусгаж өгөх хэрэгтэй гэдгийг хэлж байлаа.
Мөн тариалангийн газрыг өмчлөх асуудлыг хуульд хэрхэн тусгах талаар ч ярилцсан юм. Үүнээс гадна Төрөөс баримтлах газар тариалангийн бодлогын хүрээнд 2016 онд газар тариаланг 800 мянган га-д хүргэх, 2024 онд нэг сая га-д хүргэж байж энэ салбарын үр ашиг дээшлэх зорилт оруулах саналыг ч хэлж байлаа.
Мөн буудайн урамшуулал гэх мэтэд хууль эрхзүйн өөрчлөлт оруулах, тариалан бүхий иргэн аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үр ашгийг дээшлүүлж, үйл ажиллагаа явуулах нөхцлийг хэвийн явуулах долоон заалт дээр нэмэх, үрийг шинэчлэхгүйгээр ургац сайн авна гэсэн асуудал байхгүй гэдэг саналуудыг тусгаж өгөхийг хүсч байсан юм.